Podsumujmy krótko główne wątki niniejszego rozdziału. Na początku była mowa o dwóch podstawowych klasach czynników rozwoju. Z dalszych wywodów wynika, że wyróżnić wypada jeszcze klasę trzecią. Tak więc na rozwój jednostki wpływają: Sterowane przez kod genetyczny przemiany organizmu, nazywane zwykle wzrostem i dojrzewaniem. Oddziaływanie środowiska, a przede wszystkim otoczenia społecznego z jego kulturą i stanowiącymi jej część […]

W czasach, gdy wielu dorosłych nie miało nawet podstawowego wykształcenia, zwiększanie ich zdolności do dalszego rozwoju koncentrowało się na nauce czytania, a na wyższym poziomie — na popularyzacji racjonalnych technik samokształcenia. Dziś w krajach bardziej oświeconych obserwujemy ekspansję nowych odmian zajęć rozwojowych dla dorosłych, oferowanych głównie przez psychologów pod nazwą treningów interpersonalnych, grup spotkaniowych itp. […]

Autorefleksja skierowana specjalnie na własne doświadczenia i przeżycia, uznawana już przez Schopenhauera za warunek czerpania nauki z własnej drogi życiowej. Takie i podobne przymioty człowiek dorosły wynosi w znacznej mierze z dzieciństwa. Oznacza to, że największe szanse na rozwój w wieku dojrzałym mają osoby już wcześniej korzystnie zaawansowane w rozwoju. Osoby te mają zarazem większe szanse […]

Pozytywna samoocena, akceptacja siebie i innych, w przeciwieństwie do neurotycznej lękliwości i koncentracji w sytuacjach nowych i trudnych na sobie, na antycypacji niepowodzenia, prowadzącej do wycofania się (Tyszkowa Î986), ucieczki od „ja” prawdziwego do fikcyjnego obrazu siebie i innych zachowań krępujących rozwój (Horney 1978). Autonomia (Maslow 1986). Wysokie poczucie kontroli wewnętrznej, które zapewnia lepsze uczenie się na […]

Określone warunki rozwoju wykorzystywane są lepiej lub gorzej zależnie od indywidualności poszczególnych osób, formującej się w wyniku oddziaływania otoczenia, dziedziczności i aktywności samej jednostki. Indywidualność ta działa z kolei jako nowy czynnik rozwoju i podlega dalszym przeobrażeniom. Od niej zależy wybór aktywności własnej w granicach dostępnych możliwości. Indywidualność człowieka wpływa na szybkość przyswajania nowych doświadczeń […]

Dowodzą oni, że mamy tu do czynienia z dwukierunkową zależnością między cechami jednostki a właściwościami wykonywanej pracy. „Praca, która sprzyja zawodowej samosterowności, powoduje wzrost elastyczności ideacyjnej i przyczynia się do rozwoju samosterownych orientacji wobec własnej osoby i wobec społeczeństwa. Praca, która ogranicza zawodową samoste- rowność, obniża elastyczność intelektualną oraz powoduje rozwój konformistycznych nastawień wobec społeczeństwa […]