Łatwo to wykazać na przykładzie typów osobowości młodzieńczej, które wyróżnili R.J. Havighurst i Hilda Taba (1949). Typy te to osobowości: 1) wolicjonalna dobrze przygotowana, 2) kon- formistyczna, 3) submisyjna, 4) buntownicza, 5) nieprzystosowana. Podczas gdy na progu samodzielnego stanowienia o sobie osobowość typu 1, wyróżniająca się z reguły dobrymi wynikami w nauce, ambicją i popularnością, myśleć będzie o atrakcyjnych sukcesach życiowych, submisyjny neurotyk, jeśli szczęśliwie trafi w ręce terapeuty, skieruje swe wysiłki na wyzbycie się kłopotów z samym sobą, a więc skupi się na autokreacji korekcyjnej. Obie te osoby, podobnie jak wszystkie inne, rozpatrując własny los z dystansu, z pozycji obserwatora, mogą uznać swe środowisko społeczne i wyniesioną z dzieciństwa osobowość za wynik „losowania”. Ich aktualna kondycja socjalna i psychiczna ma wprawdzie swoje całkiem konkretne przyczyny, lecz z punktu widzenia ich rodzącej się, świadomej podmiotowości nie byłoby od rzeczy rozpatrywać tę kondycję jako wynik dziedziczenia (biologicznego i społecznego), a nawet — „losowania”. Spojrzenie takie może być pomocne w uwalnianiu się od emocji, blokujących zwykle wnikliwe, odważne badanie historii własnego rozwoju przez „mędrca szkiełko i oko”.
