Wiele ludzi dorosłych, a zwłaszcza starych, żyje na ogół w warunkach niedoboru aktywności (deprywacji) intelektualnej (Baltes, Baltes 1980), mają więc oni ukryte rezerwy rozwoju. Jednakże poprawna ocena możliwości i przejawów rozwoju intelektualnego dorosłych wymaga czegoś więcej niż wspomnianego wyżej rozróżnienia inteligencji płynnej i skrystalizowanej. Wymaga skonstruowania nowych narzędzi pomiarowych i pewnych nowych pojęć opisowych. Testy inteligencji w gruncie rzeczy dostosowane są do pomiaru sprawności ważnych i charakterystycznych dla młodzieży szkolnej i studentów, których główna aktywność polega na szybkim rozwiązywaniu abstrakcyjnych zadań, stawianych przez nauczycieli. Mierzą one sprawności czysto formalne, abstrahując od treści przetwarzanych danych i sytu- acii, odgrywających istotną rolę w pracy umysłu ludzi dorosłych. Jak przekonująco dowodzą F. Dittmann-Kohli i P. Baltes (1986), rozwój inteligencji ludzi dorosłych najlepiej można zrozumieć biorąc pod uwagę kontekst ich myślenia, jaki stanowią realne warunki i ryzykowne zadania życiowe. Autorzy ci pojmują rozwój intelektualny człowieka dorosłego jako proces dalszych zmian nie tyle w sferze formalnych sprawności intelektualnych (mierzonych testami inteligencji), ile w zakresie rozwiązywania autentycznych problemów zawodowych i osobistych oraz doskonalenia posiadanego systemu wiedzy pragmatycznej. Proces ten w pomyślnych wypadkach prowadzi do doskonalenia takich właściwości umysłu, jak sceptycyzm wobec wiedzy własnej i cudzej, relatywizm myślenia, liczący się z tym, że zmiana kontekstu może nadawać tym samym rzeczom odmienne znaczenie i powodować, że np. jakaś skuteczna zasada staje się prze- ciwcelowa, itp.
