Uniwersalnej, nie unikniemy zapewne relatywizmu ani konieczności abstrahowania od mechanizmów rozwoju, do których nawiązują definicje przedstawione min. przez:
H. Wernera, według którego rozwój danego układu to przechodzenie od stanu względnej gdobalności lub braku zróżnicowania do stanu rosnącego zróżnicowania i hierarchicznej integracji (Salkind 1981). J. Piageta: rozwój to spontaniczny proces, przynoszący cią- płe Dowiekszanie, modyfikowanie i reorganizowanie struktur psy- chiczrwcb (Salkind, tamże). M. Tyszkowa: rozwói to trwaiaev cale życie proces struk- turacji i restrukturacji doświadczenia, organizowanie się go w wieksze całości (mp. nawyki, systemy uporządkowanej wiedzy) oraz zmianv tej organiizacii (Tystzkowa 1988). Jak widzimy, poszczególne definicje operują coraz to innymi terminami i nie pokrywała się ze soba. Podobny stan rzeczy istnieje w psychologii od dawna, gdv idzie o określenie takich pojęć, jak osobowość, postawy, inteligencja. Analogiczne kłopoty maia inne dyscypliny wiedzy. Stan taki. wvsteoowanie konku- rencvinych lub komplementarnych stanowisk, wskazuie na złożoność zagadnień, a także małe zaawansowanie badań i dyskusji. W nrzypadku poiecia rozwoju obserwujemy, jak wiedza zaczyna właśnie pulsować na nowym, pełnym zagadek obszarze.