Spostrzeżenia potoczne

Rozdział niniejszy ma na celu zilustrowanie głównej tezy tej książki: wskazanie na przejawy, dziedziny i możliwości rozwoju dorosłych. Później dopiero, w części II, omówione zostaną problemy rozwoju w kolejnych fazach dorosłości. Jakież więc dziedziny rozwoju stoją przed dorosłymi otworem? Zacznijmy od wyliczenia przedstawionego przez Elżbietę Sujak w jej książce pt. Rozważania o ludzkim rozwoju (1978), poświęconej refleksji na temat przemian jednostki w wieku dojrzałym. Znajdujemy w niej nawiązanie do znanych nam od dzieciństwa dziedzin rozwoju, z pominięciem rozwoju fizycznego. Oto owa lista, podana niemal dosłownie i zaopatrzona w użyteczną dla późniejszego komentarza numerację: Rozwój intelektualny. Rozwój emocjonalny (w kierunku uczuć wyższych). Rozwój stopnia udziału świadomości w działaniu. Rozwój potrzeb (zmiany ważności i sposobów zaspokajania). Rozwój i stabilizacja systemu wartości. Rozwój uspołecznienia. Rozwój moralny jako rozwój sumienia. Rozwój myślenia refleksyjnego. Rozwój religijny. Wyliczenie to zasługuje na uwagę jako przykład ujęcia zdroworozsądkowego, operującego wiedzą potoczną i zasadą różnicowania bez zbytniej troski o rozłączność klasyfikacji i uchwycenie zmian kompleksowych. Przytaczam je tu wszakże nie w celu krytykowania, lecz by podkreślić, że nawet to niekompletne — zdaniem samej autorki — wyliczenie wskazuje, że dziedziny potencjalnego rozwoju człowieka dorosłego są liczne i obszerne.